واکاوی نقش فرزام کمال آبادی در کودتای سال ۲۰۱۷ زیمباووه

مقدمه
فرزام کمال آبادی که در چین متخلص به هواا زان (Hua Zan) می باشد، به عنوان تاثیر گذارترین غیر چینی در ارتباط با این کشور مشهور می باشد.(لینک منبع) کمال آبادی در وب سایت رسمی خود با انتشار عکس هایی از دیدار خود بار پسر رئیس جمهور جدید زیمباووه، از نقش خود در انتقال قدرت توسط نیروهای نظامی در زیمباووه در سال ۲۰۱۷ سخن گفته است. به طور دقیق تر، کمال آبادی در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۷، در تویتر خود می نویسد : “پیروزی اخلاقی عظیم، این انتقال صلح آمیز قدرت که حتی قطره خونی در آن ریخته نشد (اشاره به واقعه انتقال قدرت در زیمباووه با دخالت نیروهای نظامی و ارتش در نوامبر ۲۰۱۷)، و چه کسی می داند راهنمای استراتژیک چه کسی،در پشت پرده چنین واقعه ای را رقم زد؟ زیمباووه مدلی جدید برای آفریقا”. (Mega Moral Victory This Peaceful Transition With Zero Bloodshed & Who Would Know Whose Strategic Guidance Behind The Scene Brought This About？Zimbabwae The New Model For Africa)

دیدار کمال آبادی با پسر رئیس جمهور جدید زیمباووه در دوبی

کمال آبادی در وب سایت خود عکس های بالا را منتشر کرده، نقش خود را در انتقال قدرت در زیمباووه در سال ۲۰۱۷ حیاتی جلوه داده، و این مدل انتقال قدرت را برای دیگر کشور های آفریقا پیشنهاد می دهد.

توییت کمال آبادی در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۷ دقیقا در حین انتقال قدرت توسط نیروهای نظامی و ارتش در زیمباووه
در این مقاله بر آنیم که مروری به وقایع سال ۲۰۱۷ در زیمباووه کرده، نقش آفرینان این واقعه را معرفی نموده، واقعه مذبور را مورد واکاوی قرار دهیم. بعلاوه، تحلیل ها و نگرش های موافقین و منتقدین این انتقال قدرت را مورد توجه قرار داده، تلاش می کنیم به تبیین این پرسش بپردازیم که آیا این انتقال قدرت اساسا یک کودتا بود یا خیر. در این بررسی ها، آنچه از نقش کمال آبادی در این انتقال قدرت مشاهده می کنیم را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

عملیات استقرار میراث (لینک منبع)
شرح مفصل واقعه انتقال قدرت در زیمباووه با دخالت نیروهای نظامی در خبرگزاری های رسمی جهان منتشر شده است، و در این مجال تنها به بیان مختصری از آن کفایت می کنیم. خلاصه آنکه برکناری نظامی رئیس جمهور زیمباووه رابرت موگابه در نوامبر ۲۰۱۷ به انجام رسید. در اوت ۲۰۱۷ سه ماه قبل از آن واقعه، تنش ها میان همسر رئیس جمهور زیمباووه – گریس موگابه – و معاون رئیس جمهور – امرسون نانگاوا – در رقابت برای جانشین رابرت موگابه ۹۳ ساله بالا می گیرد. موگابه به مدت ۳۷ سال رئیس جمهور زیمباووه بود. معاون وی نانگاوا، از جمله یاران بسیار قدیمی او از زمان جنگ استقلال زیمباووه در دهه ۶۰ میلادی تا نوامبر ۲۰۱۷ بود. نانگاوا در اکتبر ۲۰۱۷ دچار مسمومیت شد، و نزدیکان وی این واقعه را به گریس موگابه اتهام زدند. در پاسخ به این اتهام، گریس موگابه در سخنرانی ای، نانگاوا را متهم نمود که به دنبال کودتا بوده و او را یک ترسو توصیف نمود. این تنش ها ادامه یافت تا این که در ۶ نوامبر ۲۰۱۷ رابرت موگابه، نانگاوا معاون خویش را خلع مسند نمود(لینک منبع) . با این کار، گریس موگابه مبدل به کاندیدای بی رقیب برای انتخابات ریاست جمهوری شد. با این وجود، نانگاوا که از زمان استقلال زیمباووه در کنار موگابه حضور داشته، از حمایت چندین مقام بلند پایه ارتشی برخوردار بود. و به عقیده آنها، نانگاوا می بایست رهبری زیمباووه پس از موگابه را به عهده می گرفت.
نانگاوا اخراج شده از ترس کشته شدن به همراه پسرش به موزامبیک فرار کرده، از آنجا به آفریقای جنوبی رفت. نانگاوا اعلانیه ای صادر می کند و در آن عنوان می کند که قصد آزار و اذیت موگابه را ندارد. وی ادامه داده می گوید که موگابه و نزدیکانش در جناح ZANU–PF به انتخاب و خواست مردم برکنار خواهند شد، و این برکناری در چند هفته آینده رخ خواهد داد. نانگاوا قول داد که برخواهد گشت و از اعضای جناح ZANU–PF خواست که موگابه را رها کنند.
در همان روز، کریستوفر موتسوانگوا (یکی از سیاست مداران ارشد حزب ZANU–PF  یا  Zimbabwe African National Union – Patriotic Front) نیز به آفریقای جنوبی فرار کرد، و در آنجا به مقامات ارشد اطلاعاتی آفریقای جنوبی از دخالت نظامی برای انتقال قدرت در زیمباووه خبر داد. در همین حین، ژنرال کنستانتینو چیونگا رئیس ارتش زیمباووه در سفری از پیش تعیین شده در چین به سر می برد. چیونگا در این سفر با دو تن از مقامات بلند پایه ارتش چین، چانگ وانکوان و لی زوچنگ دیدار رسمی داشت. در سفرش به چین، چیونگا از کانال های اطلاعاتی مطلع شد که موگابه حکم دستگیری او را صادر کرده است. با این وجود، وی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۷ به زیمباووه برگشت، اما نزدیکان او و عده ای از ارتشیان با لباس مبدل در فرودگاه زیمباووه وی را فراری دادند. در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۷، چیونگا بر اساس اعلامیه ای رسمی اعلام کرد که ارتش در برابر دستگیری های نا به جای سران نظامی و سیاسی برای پیش برد اهداف خاص موگابه و اطرافیانش خاموش نخواهد نشست. وی ادامه داد که ارتش برای حمایت و حفاظت از انقلاب زیمباووه به میدان خواهد آمد. در طول سخنرانی چیونگا، بیش از ۹۰ نفر از سران ارتش به منظور نشان دادن وحدت ارتش در کنار وی حضور داشتند. اما سخنرانی چیونگا در حین پخش در صدا و سیمای زیمباووه قطع شد.
در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۷، تانک ها و ماشین های نظامی به خیابان های هرارا پایتخت زیمباووه آمدند. در شب هنگام، نظامیان در پاسخ به قطع سخنرانی چیونگا، صدا و سیمای این کشور را تصرف کردند، و عده ای از کارکنان این سازمان ضرب و شتم شدند. همچنین، آلبرت گولوب رئیس سازمان اطلاعات زیمباووه در همان شب دستگیر شده، و دچار ضرب و شتم شد. وی در ۱۷ نوامبر به بیمارستان منتقل شد.
در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۷، به خانه های بسیاری از وزیران زیمباووه از جمله وزیر امور مالی و دارایی، وزیر آموزش و پرورش و دیگری از وزرای موگابه حمله شد، و حتی برخی از این حملات با شلیک گلوله همراه بود، و چند نفر از محافظان و نگهبانان وزرای مربوطه در این وقایع کشته شدند. ساعت ۵ صبح، یکی از فرماندهان ارشد ارتش در پخش صدا و سیما ادعا نمود که دخالت ارتش در امر حکومت زیمباووه کودتا نیست، و سلامت موگابه و خانواده اش را تضمین نمود. خبر گزاری های فرانسه و رویترز از شلیک گلوله و منفجر شدن بمب در مناطقی از شهر و نزدیک به خانه موگابه و وزرای او خبر دادند. ارتش همچنین دسترسی به مجلس کشور و دادگاه ها و ساختمان های دولتی را قطع کرده بود. موگابه نیز در اسارت خانگی قرار گرفت.
تنش ها ادامه داشت تا در ۱۹ نوامبر، اعضای جناح موگابه، وی و همسرش و ۲۰ نفر از همدستان آنها را از جناح اخراج کردند. اما موگابه به این عمل اهمیتی نداد، و اعلان نمود که از مسند خود استعفا نخواهد داد. ارتش نیز در ادامه، به موگابه مهلتی یک روزه داد و اعلان کرد که او تنها تا ۲۰ نوامبر فرصت دارد که خود استعفا دهد، و گرنه برکنار خواهد شد. در ۲۰ نوامبر در نشستی از سران زیمباووه قرار شد که موگابه تا ۲۲ نوامبر استیضاح شده برکنار شود. چیونگا در ۲۰ نوامبر اعلان کرد که نانگاوا به زودی به زیمباووه بر خواهد گشت و خبر از ارتباط خود با نانگاوا را اعلان نمود. وی در اعلانیه خود بیان کرد که کوتای ارتش بر علیه موگابه “عملیات استقرار میراث ” (Operation Restore Legacy) به خوبی در حال پیشرفت است. در ساعت ۶ بعد از ظهر ۲۱ نوامبر، موگابه رسما استعفا نمود. در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۷، نانگاوا به زیمباووه برگشت، و در سخنرانی ای شروع دمکراسی ای بی سابقه را وعده داد. نانگاوا در ۲۴ نوامبر، به جای موگابه به صندلی ریاست جمهوری تکیه زد، و عملیات استقرار میراث با موفقیت به پایان رسید.

عملیات استقرار میراث (Operation Restore Legacy) – یک کودتا
در قبال انتقال قدرت در زیمباووه، آنهایی که نگرشی میانه رو داشته اند، از اینکه این انتقال قدرت را کودتا بنامند خودداری کرده و تنها با توصیف واقعه به دخالت نظامی در انتقال قدرت بسنده می کنند. تحلیل ها از نحوه پیاده سازی عملیات استقرار میراث توسط نیروهای ارتش نشان از آگاهی دقیق مهندسان عملیات از وضعیت داخلی و نگرش های همسایگان و دول خارجی نسبت به کودتای نظامی و شروع حاکمیت نامشروع دارد. در این راستا، مهندسان عملیات استقرار میراث به خوبی از سرانجام کودتاهای رخ داده در قاره آفریقا آگاهی داشته اند. بدین ترتیب، اجرا کنندگان عملیات استقرار میراث در مشروع جلوه دادن این عملیات تمام تلاش خود را به کار بردند. نمونه ای از این تلاش ها این بود که ارتش، موگابه را مجبور کرد که به ملت زیمباوه به صورت رسمی اعلان کند که عملیات ارتش یک کودتا نیست و وی همچنان قدرت را به عنوان رئیس جمهور و رئیس ارتش در دست دارد(لینک منبع) . همچنین در روزهای عملیات استقرار میراث، ارتش آزادی های مختصری به موگابه داده بود. مانند اینکه موگابه در مراسم فارغ التحصیلی دانشگاه دولتی زیمباووه در روز ۱۷ نوامبر ۲۰۱۷ شرکت کرد، و مقامات بلند پایه ارتش در این مراسم و در مقابل دوربین ها به وی احترام نظامی گذاشتند(لینک منبع) . این گونه نمایش های ارتش به منظور مشروع جلوه دادن عملیات مذبور اثر ویژه ای در اذهان داخل و خارج از عملیات استقرار میران در زیمباووه داشت، مسئله ای که طراحان این عملیات به زیبایی جلوه دادند. اما در عین حال مشاهده می کنیم که مثلا رئیس جمهور آفریقای جنوبی در مصاحبه ای پس از صحبت تلفنی با موگابه اعلان کرد که وی در حبس خانگی به سر می برد، ولی سلامت عمومی او در وضعیت خوبی است(لینک یک – لینک دو) . لذا، برای تطابق عملیات استقرار میراث با یک کودتا تحلیل های عمیق تری نیاز است.

اما به راستی، تعریف کودتا چیست؟‌ لغت نامه میریام وبستر کودتا را این گونه تعریف می کند:

به کارگیری فشار و زور ناگهانی و هدفمند در سیاست، به خصوص، براندازی حکومت به وسیله گروهی کوچک با ابزار زور و خشونت.

لغت نامه کمبریج نیز کودتا را اینگونه معرفی می کند:

فروریزی ناگهانی حکومت توسط گروهی کوچک (معمولا ارتش و نیروهای نظامی) به وسیله اعمال غیر قانونی زور و فشار.

توجه به تعاریف ذکر شده حاکی از اشتراکات زیر است:
۱- براندازی حکومت
۲- اعمال فشار و خشونت
۳- گروهی کوچک که معمولا نیروهای نظامی هستند، اجرا کننده کودتا می باشند.
۴- کودتا به صورت ناگهانی انجام می شود.
توجه داریم که در این تعاریف سخنی از ریخته شدن خون به معنی کشته شدن عده ای کم یا زیاد در میان نیست. به عبارت دیگر اعمال فشار و خشونت به معنی کشتار انسان ها در یک کودتا نیست، لذا این که دیده می شود در مورد زیمباووه سخن از انتقال صلح آمیز و بدون خون ریزی قدرت شده است به معنی این نیست که این انتقال قدرت معیار های یک کودتا را ندارد. با وجود اینکه اعمال فشار و خشونت از اجزای یک کودتا است که حتی ممکن است به ریخته شدن خون مردم بی گناه هم بیانجامد، آنچه از بررسی کودتاهای رخ داده در نقاط مختلف جهان مشاهده می شود این است که طراحان و اجرا کنندگان یک کودتا تلاش می کنند که عملیات اجرا شده را مشروع جلوه داده، حمایت عموم مردم را به خود جلب نمایند(لینک یک – لینک دو). بسیاری از کودتاهای رخ داده در آفریقا به نوعی با هدف دستگیری و نجات مردم از بی قانونی و حکمرانی همراه با بی عدالتی قلیلی از اهالی سیاست توجیه شده اند. به عبارت دیگری، بسیاری از کودتاها در ارتباط با مسائلی حقیقی و مهم که سلامت جامعه را تحت الشعاع قرار داده است توجیه شده اند. از جمله این مسائل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- افزایش فساد حکومت
۲- ناتوانی سیاسی
۳- قشر گرایی و نژاد پرستی
دانش نامه بریتانیکا در مورد کودتا می گوید:

کودتا به معنی براندازی ناگهانی حکومت به وسیله اعمال فشار و خشونت توسط عده ای کوچک. پیش نیاز اصلی یک کودتا، به دست گیری کنترل همه جانبی یا بخش کوچکی از پلیس و نیروهای نظامی است. بر خلاف یک انقلاب که در آن عده کثیری از مردم به منظور ایجاد تغییرات اساسی در ساختار سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی کشور تلاش می کنند، یک کودتا تغییر قدرت حاکمه بوده که تنها به تغییر ناگهانی رهبران و اعضای رده بالای حکومتی می انجامد. یک کودتا، نه تنها به ندرت به تغییر اساسی در قوانین و سیاست های اجتماعی و اقتصادی یک ملت ختم شده، منجر به توضیع قدرت بین جناح های رقیب نمی شود.

با توجه به توصیف عمیق دانشنامه بریتانیکا و تعاریف ذکر شده در کتب معتبر لغت در مورد کودتا، تمامی شواهد حاکی از این است که عملیات استقرار میراث در زیمباووه کودتایی بیش نبود. در این راستا تحلیل های زیر قابل توجه است (لینک) :

۱- عملیات استقرار میراث توسط رده های بالای حکومت و ارتش طراحی و اجرا شده است.
۲- این عملیات از زمانی اجرایی شد که موگابه شروع به حذف مقام های بلند پایه حکومتی و ارتشی کرد. این افراد نوعا با سیاست های همسر موگابه مخالفت کرده بودند. از جمله این افراد می توان به نانگاوا معاون موگابه و عده ای از سران ارتش که عمدتا از جمله افرادی بودند در جنگ آزادسازی و استقلال زیمباووه شرکت کرده، صاحب اعتبار بودند اشاره کرد. در این فضا بود که چیونگا، رئیس ارتش زیمباووه اعلامیه خود را مبنی بر عدم تحمل ارتش در قبال حذف عناصر کلیدی انقلاب زیمباووه و جنگ آزادسازی این کشور صادر کرد. لذا، طراحان کودتا، حذف چنین افرادی را تحت عنوان قشر گرایی موگابه، و ناتوانی سیاسی او در اداره کشور و نوعی گسترش فساد توجیه کرده، هدف خود را نجات ملت و استقرار میراث جنگ آزادسازی و استقلال زیمباووه معرفی نمودند. و این حربه ای برای مشروع جلوه دادن کودتا به مردم بود.
۳- در عین حال، عملیات استقرار میراث هیچ گونه انطباقی با وظیفه تعیین شده ارتش در قانون اساسی زیمباووه ندارد. همانطور که بیان شد، موگابه در روز های عملیات در حبس خانگی به سر می برد. با توجه به سخنان جورج کارامبا سخنگوی گذشته موگابه، در مذاکرات بین ارتش و مقامات کشور های همسایه با رئیس جمهور وقت، مقامات ارتش تنها دو راه برای موگابه باز گذاشته بودند؛ اول آنکه موگابه خود استعفا دهد و خود و خانواده اش در امنیت به زندگی ادامه دهد؛ دوم اینکه با سرافکندگی خلع مسند شده و نهایتا در صورت مقاومت کشته شود. هیچ بندی از قانون اساسی زیمباووه این اجازه را به ارتش نداده است که رئیس جمهور را در خانه حبس کرده، او را مجبور به انتخاب یکی از دو راه استعفا و یا کشته شدن نماید. توجه به همین دو راه پیش روی موگابه در این که نتیجه بگیریم عملیات استقرار میراث یک کودتا است کفایت می کند .

 Mananavire, B. (2018), “Aide Recounts Mugabe‟s Last Days,” Daily News, 14 January, accessed 15 January 2018,https://www.dailynews.co.zw/articles/2018/01/14/aide- recounts-mugabe-s-last-days

در بند ۲۱۳ قانون اساسی زیمباووه، تنها رئیس جمهور به عنوان رئیس قوای نظامی زیمباووه اجازه فرستادن نیروهای نظامی و ارتش به یک عملیات را داشته، او است که محدوده عملیات ارتش را تعیین می کند. لذا از این جهت نیز، عملیات استقرار میراث کاملا بر خلاف قانون اساسی زیمباووه بوده است.
۴- در طول اجرای عملیات، کنترل تمامی اوضاع در اختیار ارتش بود. حتی رفت و آمد مردم و مسائلی که در حوزه مسئولیت پلیس است، توسط ارتش انجام می شد. مانند مستقر شدن ارتش در خیابان ها و انجام بازرسی های مختلف.
۵- حتی اتحادیه آفریقا (African Union) در اعلانیه ای، وقایع نوامبر ۲۰۱۷ زیمباووه را شبیه کودتا دانسته، از ارتش می خواهد که سریعا نظم قانونی را بازگرداند .( News24, (2017). “African Union says Zimbabwe crisis ‘seems like coup)

واکنش های قدرت های خارجی به کودتای ۲۰۱۷ زیمباووه

واکنش های کشور های خارجی نسبت به کودتای زیمباووه با توجه به چند وجه قابل بررسی است؛ اول، روشی که ارتش برای اجرای کودتا به کار گرفت؛ دوم، ارتباط کشور های مختلف با زیمباووه؛ سوم، واکنش رئیس جمهور و مردم به کودتا (لینک) . مردم زیمباووه تحت حکومت موگابه، فشار اقتصادی محسوسی را تجربه کردند. نزدیکان و وفاداران موگابه حتی در موقعیت هایی اعلان کرده بودند که امیدی به رشد اقتصادی در زمان حکومت موگابه دیگر باقی نمانده است. بسیاری از مردم زیمباووه (سه میلیون نفر از پانزده میلیون نفر) به خاطر مسائل اقتصادی به کشور های مجاور پناهنده شده بودند. و میزان بیکاری به بیش از ۸۰ درصد رسیده بود. لذا، از دید مردم برکناری موگابه توجیه پذیر بود.
در مورد روابط خارجی، موگابه با تغییر قانون مالکیت زمین دشمنانی در غرب برای خود تراشیده بود. این تغییر قانون، از منظر غرب، باعث بی ثباتی در منطقه می شد، مسئله ای که ممکن بود باعث دنباله رویی بقیه کشور های همسایه و به طور کل کشورهای آفریقایی بشود. همچنین، سخنرانی ها و تهدید هایی که موگابه نسبت به واکنش غربیان دراین مسئله داشت، دیدگاه غرب را نسبت به وی تغییر داده بود. لذا انتقال قدرت از موگابه به شخص دیگری به منافع غرب همراستا بود.

واکنش انگلستان به کودتای زیمباووه
به خصوص، واکنش انگلیس نسبت به کودتای زیمباووه قابل توجه است. واکنش انگلیس به این کودتا نشان می دهد که چگونه سیاست های کسب منفعت هر گونه توجه به مسائل اخلاقی و قانونی را تحت الشعاع خود قرار می دهد. در حین کودتا، وزیر خارجه وقت انگلیس، بوریس جانسون (نخست وزیر انتخابی ۲۰۱۹)، در طی اعلامیه اعلان نمود که مهمترین مسئله ای که در حال حاضر باید به آن توجه داشت این است که همگان خواهان زیمباووه ای باثبات و روبه رشد هستند. جانسون در مصاحبه ای لایه درونی تری از نگرش انگلستان به وقایع زیمباووه را نیز به نمایش میگذارد.

Britton, A. (2017), “Zimbabwe‟s Crisis: Military Takeover „A Coup in all but Name‟ Says Former British Ambassador,” Independent, 16 November, accessed 23 January 2018, http://www.independent.co.u k/news/world/africa/zimbabwe-crisis-latest-today-military-coup- british-ambassador-mark-canning-robert-mugabe-grace- a8058066.html

وی می گوید:
تصویری که مردم انگلیس از زیمباووه دارند، مناظری با صفا از آبشار ویکتوریا یا حیات وحش شگفت انگیز نیست، بلکه مردم انگلیس زیمباووه را به عنوان کشوری که زمین های کشاورزی را دزدیده، و با وحشی گری و خشونت زمین های مالکان را از آنها گرفت نگاه می کنند. و الان وقایع ناراحت کننده حکایت از موقعیت تاثیر گذار در تغییر روند اوضاع دارد. همه آنچه ما می خواهیم، زیمباووه ای قانونمند است که سرنوشت خود را خود رقم میزند. امیدواریم که سیاست مداران زیمباووه، موقعیت پیش آمده را فرصتی برای اصلاح اوضاع ببینند.
نگرش جانسون به کودتای زیمباووه نشان می دهد که منافع اقتصادی و خشمی که در رهبران انگلیس در اثر تغییر سیاست زمین داری موگابه در سالیان گذشته در دل نگه داشته بودند، از روند اخلاقی و معمول مقابله با کودتا پیشی گرفته، عملا خبری از تحریم و محکومیت کودتاچیان دیده نمی شود(لینک) . قابل ذکر است که جانسون در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۷ و چند روزی بعد از استعفای موگابه و انتخاب نانگاوا به رئیس جمهوری به رویترز می گوید: انگلیستان حاضر است به زیمباووه در پرداخت کامل بدهی هایش به بانک جهانی کمک کند(لینک) .
باید متذکر شد که واکنش های قدرت های خارجی به کودتای زیمباووه بر اساس معیار های امنیتی و روابط خارجی معمول و شناخته شده نبود. قدرت های خارجی در قبال کودتاهای مختلف که در دیگر کشورهای آفریقایی رخ داده بود، واکنش تند داشته، نه تنها کوتای رخ داده را محکوم کرده اند، تحریم های متنوعی بر دولت جدید تحمیل نموده اند. اما در قبال کودتای زیمباووه، بررسی های جمعی نشان می دهد، قدرت های خارجی با توجه به منافع حاصله از کودتا واکنشی پذیرا داشته که حکایت از رضایت آنها از اوضاع جدید می باشد.

واکنش چین به کودتای زیمباووه

کشور چین نیز که موگابه آن را به عنوان دوست همه دوران خوانده بود، نسبت به امنیت سرمایه گذاری های خود در زیمباووه در صورت ادامه حکومت موگابه دچار نگرانی و تردید شده بود.

Chidza, R. and Nyangani, K. (2017), “Mugabe lashes out at Chinese,” Newsday, 19 June, accessed 25 January 2018, https://www.newsday.co.zw/2017/06/mugabe-lashes-chinese/

چین از نزدیک ترین دوستان زیمباووه بوده است. در جنگ آزادسازی و استقلال زیمباووه در دهه ۷۰ میلادی، چین از لحاظ مالی و نظامی حمایت ویژه ای از زیمباووه نمود(لینک) . در سال ۲۰۰۲، که کشورهای اروپایی و آمریکا تحریم های اقتصادی سنگینی بر زیمباووه تحمیل نمودند، چین وارد عمل شده، در بیش از ۱۰۰ پروژه در زیمباووه سرمایه گذاری کرد. رئیس جمهور چین، ژی جینپینگ در دسامبر ۲۰۱۵ از زیمباووه دیدار کرده، و در این دیدار متعهد به کمک های مستقیم و سرمایه گذاری بیش از ۵۰ بیلیون دلار در این کشور شد. جینپینگ در کمک به زیمباووه حتی متعهد به کمک ۴۶ میلیون دلاری برای ساخت مجموعه ساختمان های مجلس زیمباووه در هرارا شد. شرکت های خصوصی و دولتی چینی نیز سرمایه گذاری های بسیاری در زیمباووه نمودند. از جمله می توان به سرمایه گذاری شرکتی دولتی برای ساخت نیروگاه برق در مناطق روستایی زیمباووه به ارزش بیش از ۱.۲ بیلیون دلار اشاره نمود. سرمایه گذاری های چین در زیمباووه وارد حوزه های نظامی هم می شود. همکاری دو کشور از دهه هفتاد میلادی و پس از جنگ استقلال زیمباووه تا به حال ادامه دارد. در این راستا، دانشگاه نظامی دفاعی ملی زیمباووه توسط چین ساخته شده، و ارتش آزادی بخش مردم چین آموزش نظامیان زیمباووه را بر عهده داشته است. آنچه از سرمایه گذاری های چین اشاره شد، تنها قسمتی کوچک از تلاش چین برای گسترش فعالیت های اقتصادی در زیمباووه می باشد. از آنچه بیان شد، معلوم می شود که چین سرمایه گذاری های بسیاری در زیمباووه نموده است، که این خود باعث می شود که کودتای زیمباووه برای چین از ارزش بالایی برخوردار باشد(لینک) .
تحلیل ها نشان می دهد، از طرفی وضعیت اقتصادی مردم زیمباووه به شدت رو به افول بوده، این باعث شده بود که درصد زیادی از مردم به کشور های همسایه و دول دیگر آفریقا و فراتر پناهنده شوند. و این وضعیت خود به تنهایی امنیت سرمایه گذاری های چین را تهدید می کرد. از طرف دیگر، سن بالای موگابه ( ۹۳ ساله در سال ۲۰۱۷) نیز تهدید دیگری برای سرمایه گذاری های چین قلمداد گشته است.
اما آنچه توجهات به واکنش چین به کودتای زیمباووه را بیش از پیش جلب می کند، دیدار ژنرال بلند پایه ارتش زیمباوه چیونگا از چین در اوایل نوامبر ۲۰۱۷ می باشد(لینک یک – لینک دو) . تحلیل های بسیاری از نزدیکان به کودتا نشان از نقش اساسی چین در جهت دهی به روند کودتا دارد. آنچه تحلیل گران سیاسی از دیدارچیونگا در چین می گویند این است که چیونگا چین را در رابطه با کودتایی که در شرف وقوع است مطلع نموده، و با شرط حصول امنیت سرمایه گذاری های چین، حمایت این کشور را از کودتا جلب نموده است(لینک) . از طرف دیگر، تحلیل های سیاسی نسبت به نگرش چین به کودتای زیمباووه حکایت از این دارد که چین تصاحب قدرت توسط گریس موگابه همسر رئیس جمهور را به سود منافع خود نمی دید(لینک) . در عین حال، نانگاوا از جمله کاندیداهایی بود که روابط بسیار نزدیکی با چین داشته، حتی توسط چین آموزش های نظامی دیده بود. لذا، جانشینی نانگاوا برای چین امنیت سرمایه گذاری هایش را تضمین می نمود.(لینک)

 

ردپای دنباله روی چین برای حفظ منافع خود در زیمباوه را می توان در واکنش مقامات بلند پایه این کشور به کودتای زیمباووه مشاهده کرد. از جمله می توان به مصاحبه سخنگوی وزارت خارجه چین گنگ شوانگ اشاره کرد. وی در مصاحبه خود اشاره می کند که چین روابط عمیق اقتصادی سیاسی طولانی مدتی با زیمباووه داشته و اوضاع زیمباووه را زیر نظر دارد. گنگ ادامه می دهد که حفظ صلح آمیز و پایدار روند پیشرفت زیمباووه به نفع کشور های منطقه و خواست دولت های خارجی است و ما امیدواریم که جناح های سیاسی زیمباووه اوضاع داخلی خود را به خوبی مدیریت نمایند(لینک). بسیاری از تحلیل گران سیاسی واکنش چین به کودتا را به نقش چین در کودتا ربط داده، معتقدند چین در جریان روند تغییر قدرت و جانشینی نانگاوا بوده، و از این جریان حمایت کرده است. با پایان کودتا و تنها در اولین هفته به قدرت نشستن نانگاوا، رئیس جمهور چین به وی تبریک گفته و دیداری دو روزه از زیمباوه به منظور تحکیم روابط با این کشور انجام می دهد(لینک) .

واکنش اتحادیه آفریقا به کودتای زیمباووه

اتحادیه آفریقا در قبال کودتای زیمباووه بیشتر نقش مناظره کننده را ایفا کرد. با وجود اینکه عملیات استقرار میراث توسط این اتحادیه یک کودتا معرفی شده بود، کشور های مختلفی از جمله ساحل عاج و بوتسوانا ارتش را تشویق کرده که موگابه را از مسندش خلع نموده، او را وادار به استعفا کند. بیان کردیم که به علل افول اقتصادی، عده زیادی از مردم زیمباووه به کشور های همسایه و کشور های اتحادیه آفریقا پناهنده شده بودند. و این امر یکی از مسائلی بود که باعث شد آفریقا نسبت به تغییر قدرت در زیمباووه، نگرشی پذیرا داشته باشد.
نهایتا در قبال کودتای زیمباووه، بررسی های جمعی نشان می دهد قدرت های خارجی با توجه به منافع حاصله از کودتا واکنشی پذیرا داشته که حکایت از رضایت آنها از اوضاع جدید می باشد. به عبارت دیگر، واکنش معمول در قبال یک مداخله نظامی در تغییر قدرت، اول بلند شدن فریاد کودتا بوده، دوم تحریم های متنوع سیاسی، اقتصادی قدرت جایگزین شده را به همراه داشته است. اما، در مورد زیمباووه با وجود انطباق کامل عملیات اسقرار میراث با شاخصه های یک کودتا، واکنش قدرت های خارجی نشان از رضایت و پذیرش حرکت برانداز بوده است. این واکنش خود حاکی از این است که زمانی که مسئله منافع سیاسی و اقتصادی در میان است، رعایت اخلاق در روابط بین المللی رنگ می بازد.

واکاوی نقش فرزام کمال آبادی در کودتای ۲۰۱۷ زیمباوه

همانطور که در مقدمه عنوان شد، فرزام کمال آبادی در کانال توییتر خود در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۷ درباره کودتای زیمباوه می گوید:
“پیروزی اخلاقی عظیم، این انتقال صلح آمیز قدرت که حتی قطره خونی در آن ریخته نشد (اشاره به واقعه انتقال قدرت در زیمباووه با دخالت نیروهای نظامی و ارتش در نوامبر ۲۰۱۷)، و چه کسی می داند راهنمای استراتژیک چه کسی، در پشت پرده چنین واقعه ای را رقم زد؟ زیمباووه مدلی جدید برای آفریقا”.
با توجه به نقطه نظر های تحلیل گران سیاسی که در بخش های قبل آمد، به تحلیل این تویت کمال آبادی و نقش او در کودتای زیمباووه می پردازیم.
اولین موردی که باید به آن اشاره کرد این است که کمال آبادی کودتای زیمباووه را با عبارت پیروزی اخلاقی عظیم توصیف می کند. همانطور که در بخش واکنش های قدرت های خارجی نسبت به کودتای زیمباووه آمد، به هیچ عنوان در این کودتا جنبه های اخلاقی رعایت نشد. از طرفی، طراحان و اجرا کنندگان کودتا با اعمال خشونت و فشار به مدت چندین روز کنترل هرارا و در کل مناطق مهم زیمباووه را در دست گرفته، رئیس جمهور این کشور را در حبس خانگی قرار داده، چندین تن از وزرای این کشور را با خشونت و ضرب و شتم دستگیر کرده، حتی در مواردی نگهبانان بی گناه را به قتل رساندند. از طرف دیگر، واکنش قدرت های خارجی از جمله چین و انگلستان نسبت به کودتای زیمباوه کاملا از معیار های اخلاقی به دور بوده است. در این راستا، منافع اقتصادی و سیاسی قدرت های جهانی بر موازین اخلاقی ارتباط بین الملل چربید که شرح مبسوط آن در بالا ذکر شد.
کمال آبادی ادامه می دهد و کودتای زیمباوه را انتقال صلح آمیز قدرت که حتی قطره خونی در آن ریخته نشد معرفی می کند. همانطور که گذشت، نه تنها عده ای هر چند قلیل از مردم بیگناه و نگهبانان وزرای زیمباوه به قتل رسیدند، خبر های زیادی از خشونت و اعمال فشار بر مردم و دولت مردان در خبرگذاری های رسمی جهان ثبت شده است.
در ادامه کمال آبادی با کنایه از نقش خود به عنوان مغز متفکر و طراح کودتا پرده برداری می کند. توجه داریم که کمال آبادی از لفظ کودتا در توصیف انتقال قدرت استفاده نکرده است. اما همانطور که در بخش عملیات استقرار میراث – یک کودتا مفصل شرح شد، این عملیات تمامی شاخصه های یک کودتا را در برداشته، به هیچ عنوان انطباقی با قانون اساسی زیمباوه نداشته است. شرح انطباق عملیات استقرار میراث با مشخصه های یک کودتا در فصل مذبور به طور مبسوط گذشت.
توجه به زندگی کمال آبادی (لینک) طبق آنچه خود توصیف کرده است، نشان می دهد که وی از سال ۱۹۸۱ عملا به چین و فرهنگ این کشور علاقمند می شود. کمال آبادی از آن زمان شروع به یادگیری زبان و گویش های چینی کرده، حتی تا جایی پیش می رود که خوش نویسی چینی را هم به صورت حرفه ای فرا می گیرد. کمال آبادی از سال ۱۹۸۷ در چین مستقر شده و تمام تلاش خود را برای معرفی فرهنگ چین و توسعه اقتصاد این کشور به کار می گیرد. از آنچه کمال آبادی خود می گوید، تمرکز وی بر چین و پیشرفت این کشور تا جایی است که ارتباطات سیاسی اقتصادی و معاملاتی که کمال آبادی و شرکت های متعدد او در آن نقش داشته اند در طول ۳۰ سال به بیش از ۲۵ بیلیون دلار می رسد. تمرکز کمال آبادی برای توسعه منافع چین در اقسانقاط جهان امری است که خود به آن معترف است. حال سوال اینجاست که نقش کمال آبادی در کودتای زیمباووه در چه حد و با چه رنگ و بویی بوده است؟
با فرض اینکه توییت کمال آبادی حکایت از ایفا کردن نقش کلیدی وی در کودتای زیمباووه باشد، احتمالات زیر را می توان در رنگ و بوی نقش او در این جریان بر شمرد.
۱- همانطور که گذشت، ژنرال چیونگا و معاون موگابه، نانگاوا که پس از کودتا به مسند ریاست جمهوری زیمباووه تکیه زد، از گذشته ایام با چین ارتباطات نزدیکی داشتند. به خصوص اینکه این افراد از مقام های سیاسی رده بالای حکومت بوده، و در سطح دیپلماتیک عناصر شناخته شده ای بوده اند. درنتیجه، احتمال اینکه کمال آبادی تنها نقش برقراری ارتباط میان ژنرال چیونگا و نانگاوا با مقامات چینی را عهده دار بوده باشد، ضعیف جلوه می کند. با این حال، توجه به این نکته خود نشان می دهد که کمال آبادی ارتباطات بسیار با نفوذی در لایه های درونی حکومت چین و حتی کشورهای آفریقایی دارد.
۲- کمال آبادی در توییت خود کفه ترازو را بر انتقال صلح آمیز قدرت گذاشته، نقش خود را در آن برجسته کرده است. همانطور که گذشت، منافع کشور های مختلف غربی به خصوص انگلستان، کشور های اتحادیه آفریقا، و مهمتر از همه منافع چین حکم می کند که ثبات و استقرار زیمباووه حفظ شود. این امری است که تمامی سران کشور های مختلف به آن اشاره کرده بودند. با وجود اینکه کودتای زیمباووه با خشونت و خون ریزی (البته عده ای قلیل) همراه بود، حتی اگر بپذیریم کمال آبادی چنین نقش صلح آمیزی بازی کرده باشد، آنچه به نظر می رسد نقش وی نتیجه ای است که همه قدرت های بزرگ نیز بر آن تاکید کرده، منفعت آنها در حفظ ثبات کلی زیمباووه بوده است. تحلیل مفصلی در بخش های قبلی گذشت که متاسفانه واکنش قدرت های مختلف جهان با رعایت موازین اخلاقی نبوده، تنها بر محور جلب منفعت جلوه گری نمود. لذا، به این حساب هم اینکه کمال آبادی با مطرح نمودن توصیف انتقال صلح آمیز قدرت، برای خود قصد گرفتن اعتباری داشته باشد، به مثال گرفتن ماهی از آب گل آلود است. بعلاوه، حضور ۳۰ ساله کمال آبادی و تلاش برای توسعه فرهنگ و اقتصاد این کشور کاملا منطبق با مدل نگرش مقامات چینی به کودتای زیمباووه و تضمین امنیت سرمایه گذاری های چین در این کشور را دارد.
۳- می توان این احتمال را داد که کمال آبادی از طراحان کودتا، و مهندسان چیستی و چگونگی سیر رخ دادها برای رسیدن به هدف که همانا براندازی رئیس جمهور وقت زیمباوه و جایگزینی نانگاوا بر آن مسند باشد. کمال آبادی خود در توییتش اشاره می کند که مغز متفکر کودتای زیمباووه بوده است. چنین نقشی حکایت از عمق توجه کمال آبادی به نتایج کودتاهای رخ داده در گذشته ایام و در دیگر کشور های آفریقایی داشته، نفوذ او در لایه های درونی کشور هایی از جمله چین و کشورهای آفریقایی را نشان می دهد.
طراحی و اجرای یک کودتا از نقطه نظر های متعددی امری غیر اخلاقی بوده، در بلند مدت می تواند ضررهای اساسی به ثبات و پیشرفت یک کشور بزند. پیگیری اخبار زیمباوه در زمان کنونی (سال ۲۰۱۹)، متاسفانه حکایت از بلند پروازی های جدید طراحان و مجریان کودتای ۲۰۱۷ را دارد. به عنوان نمونه، شواهدی حکایت می کند که ژنرال چیونگا در دیداری که با مقامات چینی در سال ۲۰۱۷ داشته، با مقامات چینی در استفاده موقت و ابزاری از نانگاوا برای انتقال قدرت با حفظ ثبات زیمباوه و تضمین امنیت سرمایه گذاری های چین در این کشور توافق نموده است(لینک) . اخبار و شاید شایعه ها اشاره به این دارد که دوران نانگاوا نیز در حال به سر آمدن بوده، تا سال ۲۰۲۰ ژنرال چیونگا جانشین وی خواهد شد(لینک) . طبق این خبر که عینا در پاورقی آمده است، فرد ناشناسی به خبر گزاری مربوطه می گوید:
نانگاوا در روزهای پایانی حکومت خود به سر می برد. بیشتر مردم زیمباوه اطلاع ندارند که طول مدت ریاست جمهوری نانگاوا پیش از کودتای نوامبر (۲۰۱۷) تعیین شده بود. نماینده برجسته ای از مقامات ارتشی به همراه چیونگا به چین سفر کرده بود، با ژنرال های چینی دیدار کرده، و به آنها گفته شده بود که رهبر کنونی بیشتر از سه سال بر مسند قدرت نخواهد نشست (در این که این نماینده چه کسی می تواند باشد، اطلاع دقیقی در دست نیست). ارتش زیمباوه، نانگاوا را به عنوان پله ای برای حفظ ثبات زیمباووه در نظر دارد، و او تنها سمبلی از قدرت است که به واقع قدرت حقیقی ندارد. ریاست جمهوری او در سال ۲۰۲۰ به پایان خواهد رسید، و ژنرال بازنشسته (اشاره به چیونگا) دوره ریاست جمهوری او را تصاحب کرده به پایان خواهد رساند، همانطور که نانگاوا دوره موگابه را تصاحب کرده به پایان رساند…. این واقعه ناگهانی است که شما مردم وقوع آن را پیش بینی نمی کنید.

“Mnangagwa’s days in office are now numbered. Most Zimbabweans are not aware that Mnangagwa’s tenure as president was discussed before the November coup that toppled Mugabe. An elite delegation of military officers travelling with Chiwenga met with Chinese generals, who were told that the current leader will be in power for no more than three years. Our military sees him (Mnangagwa) as a stopgap measure for stability, and he is just but a figurehead with no real power. His presidency expires in 2020, and we are going to see a retired general taking over soon to finish his term, like what Mnangagwa did to Mugabe. The military general coming in will then lay the ground for a civilian leader agreed upon by the Joint Operations Command. They already have four former ministers names who served under Mugabe in mind. This is the shock you people can’t see coming.”

اخبار دیگری حاکی از کاهش روابط نانگاوا و چیونگا است(لینک) . به خاطر داریم که این دو در سال ۲۰۱۷ به اعتراف منابع موثق از جمله طراحان کودتا بودند. کاهش روابط این دو تا حدی است که نانگاوا به زعم خود جانشینی چیونگا را رد می کند(لینک) . این بازی قدرتی است که نهایتا باعث ایجاد تشنج و فشار بر مردم بیگناه زیمباووه خواهد شد. و متاسفانه طراحان و مغز متفکر کودتای ۲۰۱۷ زیمباووه و جناب کمال آبادی به منظور کسب منفعت کوتاه مدت نادیده گرفته اند.
باید توجه داشته که کمال آبادی در تشکیلات بهائی عضویت دارد. طبق نصوص بهائی، تشکیلات بهائی در صدد طی مراحل تکامل جامعه خود بوده، قصد دارد در طی هفت مرحله حکومت کشور های مختلف جهان را به دست گرفته، نهایتا به سلطه زمینیه جهانی برسد (لینک) . می دانیم که فرزام کمال آبادی برادر فریبا کمال آبادی که یکی از مدیران جامعه بهائی ایران است می باشد. فریبا کمال آبادی نیز به نوع خود بدون رعایت موازین قانون اساسی ایران نقش های اساسی ای در ایجاد بی ثباتی بازی کرده است. از جمله می توان به رهبری او و دیگر اعضای هیئت یاران در تاسیس موسسه های تبلیغی و آموزشی بدون مجوز رسمی از سازمان های رسمی کشور را اشاره کرد. لذا، توجه نظر به اهداف تشکیلاتی خانواده کمال آبادی و نفوذ آنها در لایه های درونی حکومتی در کشور های مختلف، حائز اهمیت می باشد.
کمال آبادی در آخرین جمله توییت خود، می گوید “زیمباووه مدلی جدید برای آفریقا”. پس از گذشت حدود دو سال از کودتای زیمباووه، و روشن شدن مواضع مختلف این کودتا، باید از کمال آبادی پرسید، آیا به واقع کودتای زیمباووه مدلی است که دیگر کشور های آفریقایی باید آن را دنبال کنند؟‌ آیا او به دنبال راه اندازی کودتاهای مختلف در دیگر کشور های آفریقایی است؟ به واقع کودتا کردن می بایست امری عادی قلمداد شده، ملت های مختلف به انجام آن تشویق گردند؟ در تحلیل ها آمد که انتقال قدرت به شکل یک کودتا که در زیمباووه رخ داد، به ندرت به ایجاد تغییرات اساسی در ساختار رهبری و مدیریت یک کشور می انجامد. لذا، مدل پیشنهادی جناب کمال آبادی نه تنها در بلند مدت اثر مثبتی در توسعه و پیشرفت و برقراری صلح برای یک کشور ندارد، بلکه به عادی شدن این عمل برای کودتاچیان و دیگر اهالی قدرت منتج شده، و نهایتا ثبات کشور را مختل می کند.
نهایتا عکسی هم که در مقدمه آورده شد که در آن کمال آبادی در دوبی و در کنار پسر نانگاوا رئیس جمهور پسا کودتای زیمباووه دیده می شود، بیشتر جنبه تبلیغی اقتصادی برای جناب کمال آبادی دارد، تا اینکه بخواهد جنبه ای اخلاقی به مخاطب خود القا کند. نه تنها، این دیدار واجد جنبه رسمی قدردانی یک کشور از تلاش فرد یا شرکتی در کمک به برقراری صلح در آن کشور نیست، بلکه بیشتر وجهه قدردانی شخصی داشته، نشان از خدمت گذاری کمال آبادی به عده ای قلیل برای نیل به خواسته ها و امیال شخصی در کسب قدرت دارد. باید توجه داشته که این ارتباطات محور تمام فعالیت های اقتصادی و تشکیلاتی جناب کمال آبادی است. و با توجه به واکاوی انجام شده اخلاقی جلوه دادن آن امری خبط و بی مسما است.